MONTREUX BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 Temmuz 1936)

MONTREUX BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 Temmuz 1936)

Lozan Konferansı'nda Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında genel barış görüşmeleri sürerken Boğazlar rejiminin genel çerçevesini ortaya koyan bir Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştı. 1923 Boğazlar Sözleşmesi İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya(Sırp, Hırvat, Sloven Krallığı), Sovyetler Birliği ve Türkiye tarafından imzalandı. Bu sözleşme ile barış ve savaş zamanlarında ticaret ve savaş gemilerinin Boğazlardan geçmesi serbest bırakılmıştı.

1936 senesine kadar Boğazların uluslararası idaresi Türkiye için bir tehlike teşkil etmiyordu. Fakat İkinci Dünya Savaşı arifesinde Avrupa'da birçok siyasi değişiklikler oldu. Boğazların herhangi bir tecavüze karşı korunmasını üzerine alan devletlerden İtalya, Habeşistan'a saldırdı. Japonya ise kendiliğinden Milletler Cemiyetinden çekildi. Bundan başka dünya barışının korunması için toplanan konferanslar da bir neticeye varmadan dağılmış, bütün devletler yeniden silahlanmaya başlamışlardı.

Siyasi havanın bozulduğunu gören Atatürk, Boğazlar meselesini kesin olarak halletmeye karar verdi. Türk Hükümeti, Milletler Cemiyetine müracaat ederek Lozan Antlaşması'ndaki Boğazlara ait hükümlerin değiştirilmesini istedi. Bunun üzerine İsviçre'de Montreux şehrinde bir konferans toplandı ve 20 Temmuz 1936'da Montreux Boğazlar Sözleşmesi Türkiye, İngiltere, Fransa, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Japonya ve Sovyetler Birliği arasında imzalanmıştır. Konferansa katılmamış olan İtalya Boğazlar Sözleşmesi'ne sonradan 2 Mayıs 1938'de katılmıştır. Montreux Boğazlar Sözleşmesi'nin esas maddeleri şunlardır:

- Boğazlar kayıtsız şartsız Türk hükümranlığına bırakılacak, tahkimat yapmak hakkı tanınacaktır.

- Barış zamanında her devletin ticaret gemileri serbestçe geçebilecek, buna mukabil savaşta ve barışta asker ve sivil hava kuvvetlerinin geçmesine müsaade edilmeyecektir.

- Savaş zamanında eğer Türkiye tarafsız kalmışsa ticaret gemileri geçebilecektir.

- Barış zamanında denizaltı gemileri müstesna olmak şartıyla savaş gemileri on beş gün evvel Türkiye Hükümeti'ne haber verecek, gidecekleri yer, isim, tip ve adetleri bildirilecek ve uçak kullanmamak şartıyla Boğazlardan geçebileceklerdir.

- Eğer Türkiye savaşa girmişse yalnız tarafsız devletlere mensup ticaret gemileri, düşmana hiçbir surette yardımda bulunmamak şartıyla gündüzün serbestçe geçebileceklerdir.

Montreux Sözleşmesi 20 yıl yürürlükte kalacaktı. Ancak bu sürenin dolmasından 2 yıl önce akdeden taraflardan hiçbirisi sözleşmenin feshini talep etmezse, sözleşme yürürlükte kalmaya devam edecekti. Montreux Sözleşmesi'nin 1956'da süresi dolduğu halde böyle bir fesh talebi hiçbir ülke tarafından yapılmadığı için halen yürürlüktedir.